Η λειτουργία του πατέρα

    Η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο και βασικό κορμό της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης. Πρόκειται για έναν ζωντανό οργανισμό που ανάλογα το χρονικό σημείο και το πολιτισμικό πλαίσιο μεταβάλλεται και αλλάζει σχήματα. Ωστόσο, σαν θεσμός έχει αναγνωριστεί και λειτουργεί σε όλες τις χώρες του κόσμου. Ανατρέχοντας χρονικά, συναντάμε την οικογένεια με δομή απόλυτη και άκαμπτη. Με πιο απλά λόγια, ο ρόλοι των μελών ήταν κοινωνικά προκαθορισμένοι και πολύ συγκεκριμένοι και δεν επιτρεπόταν να αλλάζουν. Ο θεσμός της οικογένειας θεωρούταν τόσο ισχυρός που, όπως υποστηρίζει η Barret (1980), «οι οικογένειες συχνά προσπαθούν να αποκτήσουν τα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στην Οικογένεια». Οι κοινωνικοί κώδικες επέβαλαν ,δηλαδή, ένα συγκεκριμένο οικογενειακό μοτίβο – πρότυπο, το οποίο τα μέλη της οικογένειας υιοθετούσαν, προκειμένου να νιώθουν κοινωνικά ασφαλείς. Για πολλά χρόνια λοιπόν, η ανάπτυξη του παιδιού οφειλόταν αποκλειστικά στην μητέρα, ενώ ο ρόλος του πατέρα αφορούσε καθαρά το κομμάτι της εργασίας και της οικονομικής στήριξης. Μέχρι το 1976 πολλοί κοινωνικοί επιστήμονες αμφέβαλαν για το σημαντικό ρόλο του πατέρα στη ζωή και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών και κυρίως των κοριτσιών (Lamp, 2004).

    Τις τελευταίες δεκαετίες, μετά και την Βιομηχανική Επανάσταση, οι αλλαγές στο οικογενειακό μοντέλο είναι ταχύρρυθμες και συνεχείς. Η πατρότητα, η σχέση πατέρα-παιδιού και ο πατρικός ρόλος μελετώνται σε βάθος και μάλιστα έχει ευρέως υποστηριχθεί ότι ο πατέρας επηρεάζει εξίσου με την μητέρα την πορεία της ανάπτυξης του παιδιού, τόσο θετικά όσο και αρνητικά (Lamp, 2004).
Ο πατέρας διαδραματίζει πλέον ένα μοναδικό και κρίσιμο ρόλο στην ανατροφή και καθοδήγηση των παιδιών. Ξεκινώντας από την γλωσσική ανάπτυξη, ανάλογα με το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί όταν μιλάει στο παιδί και στους άλλους, το παιδί αναπτύσσει και το δικό του λεξιλόγιο. Επίσης, ο πατέρας συμβάλλει σημαντικά στην μάθηση, την καλύτερη απόδοση στο σχολείο και τις υγιείς σχέσεις με τους συνομηλίκους, καθώς αποτελεί ρο κύριο πρότυπο κοινωνικοποίησης. Η υγιής ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και της συναισθηματικής επάρκειας του παιδιού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την σχέση του με τον πατέρα. Ο σύγχρονος άνδρας- σύζυγος – πατέρας επιτρέπεται να είναι συναισθηματικά ενεργός. Επιτρέπεται να εκφράζεται. Επιτρέπεται να είναι στεναχωριέται, να κάνει λάθη και να είναι ευάλωτος. Επιτρέπεται να είναι στοργικός και ευαίσθητος προς το παιδί του. Επιτρέπεται να παίζει μαζί του, να του δίνει ευκαιρίες, να το συγχωρεί και να το ακούει. Επιτρέπεται να γίνεται κι ο ίδιος παιδί, μαζί με το παιδί του.

    Για να χαρακτηριστεί ένας πατέρας ως “ιδανικός” πρέπει να είναι παρών σ’ όλες τις φάσεις ανάπτυξης του παιδιού από την βρεφική έως την εφηβική ηλικία, αλλά και στην εγκυμοσύνη της γυναίκας του και τον θηλασμό. Εστιάζοντας στην παιδική ηλικία (6-8 χρόνων), το παιδί έχει τον πατέρα ως πρότυπο και φορέα δύναμης κι εξουσίας και του δείχνει μεγάλη προσοχή και ενδιαφέρον. Συχνά μιμείται τις κινήσεις και τα λόγια του, ενώ τον θεωρεί την σύνδεσή του με την κοινωνία. Παράλληλα, οι σχέσεις του ζευγαριού γίνονται αντικείμενο παρατήρησης για τα παιδιά. Τέλος, ο πατέρας αποτελεί σε αυτή την ηλικία και σεξουαλικό πρότυπο. Ο τρόπος με τον οποίο λοιπόν, ο πατέρας θα μιλήσει στο παιδί του για την σεξουαλικότητα αλλά και το πώς ο ίδιος στο αντίθετο φύλο, γίνονται τρόπος μίμησης από το παιδί.

    Ο σύγχρονος πατρικός ρόλος, δεν σημαίνει να ακολουθούμε τυφλά μία θεωρητική οδηγία. Φυσικά και υπάρχουν διαφορετικοί τύποι πατέρα και ο κάθε άνθρωπος ακολουθεί τις δικές του γονικές πρακτικές, σύμφωνα με τον τρόπο που θεωρεί εκείνος σωστό. Ο τρόπος που ο κάθε άνδρας βίωσε την παιδική του ηλικία, αλλά και οι συναισθηματικές μεταβολές που έχει στην καθημερινότητά του, επηρεάζουν και το γονικό του στυλ και πολλές φορές το κάνουν πιο απόμακρο ή υπερπροστατευτικό. Ο ιδανικός τύπος πατέρα είναι ο δημοκρατικός πατέρας. Ο δημοκρατικός πατέρας είναι ο γονέας εκείνος βρίσκει την γραμμή ισορροπίας ανάμεσα στην ελευθερία και την προστασία του παιδιού του. Πρόκειται για την λεπτή εκείνη γραμμή, η οποία δεν βρίσκεται ποτέ στο κέντρο, αλλά σχεδόν πάντα παραπαίει από την μία ή την άλλη πλευρά. Αυτό είναι και το φυσιολογικό! Δεν υπάρχει η τέλεια ισορροπία και η κεντρική γραμμή, ωστόσο ο πατέρας μπορεί να δοκιμάσει να δουλέψει με το παιδί του στο «κέντρο»! Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει θέτω όρια στην καθημερινότητα των παιδιών μου, αλλά σέβομαι τα θέλω τους. Τα όρια του θέτω δεν πληρούν τους δικούς μου σκοπούς, αλλά στοχεύουν στην βελτίωση της καθημερινότητας του παιδιού μου. Πώς βρίσκω τα θέλω του; Με τον πιο απλό – σύνθετο τρόπο. Το ακούω και το παρατηρώ! Το παιδί μας δίνει λεκτικά και μη λεκτικά σημάδια για τις επιλογές του. Ενθαρρύνετε τα θέλω του, ενώ ταυτόχρονα θέτετε από την αρχή σαφή όρια και κανόνες και λογικά επιχειρήματα στον τρόπο λειτουργίας. Το παιδί έχει ανάγκη να βασίζεται σε κάποιον που θα τον/την επιβραβεύει ή θα τον «τιμωρεί», για να αρχίσει έτσι να οριοθετείται η προσωπικότητά του. Ο Δ. Μπούκουρας στο βιβλίο «Ποιός είναι ο ιδανικός τύπος πατέρα;» αναφέρει ότι ο δημοκρατικός πατέρας δεν είναι υπερβολικός και επιτρέπει στο παιδί να ανακαλύψει τον κόσμο με μεγαλύτερη ελευθερία. Με αυτό τον τρόπο θα φτάσει στο σημείο να παίρνει τις δικές του αποφάσεις που θα βασίζονται στα δικά του επιχειρήματα.  Οι πατρικές «τιμωρίες», αφορούν συνέπειες πράξεων που έχουν τεθεί από την αρχή στο τραπέζι. Παραδείγματος χάριν, στην φράση «Πρώτα θα τελειώσουμε τα μαθήματα και μετά θα πάμε βόλτα», το όριο είναι σαφές. Εάν το παιδί δεν τελειώσει τα μαθήματά του, επαναλάβετε την φράση, ενώ μπορείτε να ρωτήσετε που δυσκολεύεται στα μαθήματα και πώς μπορείτε να βοηθήσετε, προκειμένου να τελειώσει με τα μαθήματά του και να μπορέσετε να παίξετε αργότερα μαζί. Εάν το παιδί επιμείνει, εξηγήστε του γιατί δεν μπορείτε να πάτε βόλτα και υπενθυμίστε του την αρχική φράση ως κανόνα. Παρόλα αυτά, ακούστε με υπομονή και ενδιαφέρον γιατί δεν θέλει να τελειώσει τα μαθήματα και μην επιμείνετε εκείνη την στιγμή. Αργότερα, δώστε του να καταλάβει ότι είναι εξίσου σημαντικό και για εσάς να πάτε βόλτα, ωστόσο ο κανόνας είναι να τελειώσουν πρώτα τα μαθήματα. Εξηγήστε γιατί είναι σημαντικές οι σχολικές εργασίες. Με αυτό τον τρόπο, μέρα με την μέρα βοηθάτε το παιδί να ωριμάσει πρακτικά και συναισθηματικά και να ανεξαρτητοποιηθεί. Έτσι, οριοθετείται και καταλαβαίνει την δική του ευθύνη, αλλά και την συνέπεια της εκάστοτε επιλογής του. Του μαθαίνετε να έχει αυτοέλεγχο και επιμονή στην διεκπεραίωση μιας ενέργειας.

    Είναι σημαντικό λοιπόν, να μην μένουμε σε παλιές γονικές πρακτικές, αλλά να προσπαθούμε να κάνουμε τον ρόλο μας μέσα στην οικογένεια, όσο πιο επίκαιρο, ενεργό και αληθινό γίνεται. Ένας «ψεύτικος» πατέρας, θα ανακαλυφθεί γρήγορα από το παιδί του και θα χάσει την εμπιστοσύνη του. Δώστε χώρο στον εαυτό σας για αληθινές συμπεριφορές, για λάθη και κατανόηση. Έτσι, θα σταθείτε ολοκληρωμένος απέναντί στο παιδί σας και θα μπορέσετε και ο ίδιος να δείξετε κατανόηση για τα δικά του λάθη. Ο πατέρας που συμπεριφέρεται απέναντι στο παιδί του όχι μόνο σαν δυνατός αλλά και με ευάλωτες πλευρές, κρατάει στα χέρια του το κλειδί της ευτυχίας και της ψυχικής ισορροπίας του παιδιού του.